Mononukleoza zakaźna to zakaźna choroba wirusowa występująca najczęściej w dzieciństwie lub w okresie dojrzewania. Jest spowodowana pierwotną infekcją wirusem Epsteina-Barr. Istotą choroby jest podlegający samoczynnemu zahamowaniu proces limfoproliferacyjny. Zakażenie następuje przez ślinę więc nazywana jest także jako choroba pocałunków. Lecz może ona nastąpić także innymi drogami. Okres wylęgania wynosi 30-50 dni, a zaraźliwość utrzymuje się przeważnie do 5 dni od pojawienia się wysokiej gorączki, ale wirus EBV może utrzymywać się w ślinie osoby, która była chora, do pół roku. Choroba pozostawia trwałą odporność.
Chorobie towarzyszą ból głowy, złe samopoczucie, utrata łaknienia, apatia, rozkojarzenie, przewlekłe zmęczenia, ogólne osłabienie. Następnie pojawia się gorączka, która z reguły wynosi trzydzieści osiem - trzydzieści dziewięć stopni Celsjusza. Utrzymuje się ona przeważnie od dwóch dni do miesiąca i dłużej. Tuż przed jej wystąpieniem, w trakcie, rzadziej po jej spadku następuje powiększenie węzłów chłonnych, przede wszystkim na szyi i z tyłu głowy oraz angina. Stałym objawem jest również powiększenie śledziony i wątroby. Obrzęk śledziony może być tak duży, że niewielki uraz doprowadza do jej pęknięcia. W wątrobie dochodzi niekiedy do jej stanu zapalnego i wtedy występuje żółtaczka. Typowym, jest także obrzęk powiek. Bywa, że w przebiegu mononukleozy może dochodzić do zapalenia płuc lub powikłań nerwowych, takich jak zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych, czy też nerwów obwodowych. Bardzo często występują punkcikowate, krwotoczne plamki na granicy podniebienia miękkiego i twardego. W okresie zdrowienia może pojawić się zespół przewlekłego zmęczenia, który charakteryzuje się trudnościami w koncentracji, uczuciem ciągłego zmęczenia, obniżeniem aktywności życiowej. W niektórych badaniach wykazano, że u 80–90% osób z mononukleozą, którym podano antybiotyk, występuje rozsiana, czerwona wysypka.
W morfologii krwi obwodowej stwierdza się leukocytozę z limfocytozą i limfocytami atypowymi. Często stwierdza się wzrost aktywności aminotransferaz. Rutynowa diagnostyka serologiczna opiera się nadal na obecności w surowicy krwi przeciwciał heterofilnych. U dzieci, zwłaszcza poniżej 5 roku życia, przeciwciała heterofilne wykrywa się znacznie rzadziej niż u osób dorosłych. Obecnie u dzieci bada się przeciwciała swoiste, zwykle przeciwko antygenowi kapsydowemu w klasie IgM.
W diagnostyce różnicowej należy uwzględniać cytomegalię oraz ostrą chorobę retrowirusową, która jest następstwem zakażenia wirusem HIV, i której objawy są bardzo podobne do mononukleozy.
