Chorobę przeziębieniową można podzielić na 3 fazy:
- Faza naczyniowa – wirusy wnikają do ustroju i organizm uruchamia mechanizmy obronne. W fazie naczyniowej występują takie objawy jak: gorączka, ból, rozszerzenie naczyń, co powoduje wyciek z nosa, a następnie uczucie zatkania nosa, przekrwienie i obrzęk błony śluzowej nosa. W tej fazie choroby stosuje się środki obkurczające naczynia, środki działające miejscowo, leki antyhistaminowe, przeciwzapalne, przeciwbólowe i przeciwgorączkowe oraz leki przeciwkaszlowe.
- Faza komórkowa – charakteryzuje się zmianami struktury śluzu komórkowego i powstaniem nacieku komórkowego. Towarzyszą temu: zmiana charakteru wydzieliny z nosa, zmiana charakteru kaszlu, trudności w odkrztuszaniu, uczucie rozbicia oraz osłabienia wynikające z odwodnienia. Na tym etapie wskazane jest podawanie leków przeciwzapalnych, przeciwgorączkowych, przeciwbólowych oraz rozrzedzających wydzielinę i wykrztuśnych oraz odstawienie leków przeciwkaszlowych, antyhistaminowych i obkurczających naczynia, które zaczynają przeszkadzać w odkrztuszaniu gęstej wydzieliny.
- Faza trzecia – to zakażenie bakteryjne i ewentualne powikłania. Występuje zmiana charakteru wydzieliny na gęstą, zieloną o nieprzyjemnym zapachu, utrzymująca się długo gorączka lub jej wzrost. Rozszerzenie procesu zapalnego poza jamę nosowo-gardłową, na zatoki, ucho, oskrzela, płuca. Na tym etapie często trzeba już podać pacjentowi antybiotyk.
Najczęstsza przyczyna przeziębienia to infekcja jednym z 99 znanych serotypów rinowirusów, rodzaju pikornawirusów. Około 30–50% przeziębień jest powodowanych przez rinowirusy. Do innych wirusów powodujących przeziębienie należą koronawirusy, wirus paragrypy, wirus RSV, adenowirusy, enterowirusy lub metapneumowirus. 5–15% przypadków jest wywoływanych przez wirusy grypy. W sumie ponad 200 serologicznie różnych typów wirusów może być przyczyną przeziębień. Koronawirusy są spotykane szczególnie w przypadkach przeziębienia u osób dorosłych. Spośród ponad 30 koronawirusów, 3 lub 4 powodują infekcje wśród ludzi, ale są trudne do wyhodowania w warunkach laboratoryjnych, dlatego ich znaczenie jest słabiej poznane. Przez znaczną liczbę rodzajów wirusów i ich skłonność do ciągłej mutacji, niemożliwe jest uzyskanie pełnej odporności na przeziębienie.
Brak snu jest bardzo powiązane z przeziębieniem. Wśród osób, które śpią mniej niż 7 godzin na dobę, prawdopodobieństwo infekcji w przypadku ekspozycji na rinowirusa było trzy razy większe niż w przypadku śpiących więcej niż 8 godzin na dobę.
W 2009 roku przeprowadzono badanie, które wykazało, że niskie poziomy witaminy D były powiązane ze zwiększoną liczbą zachorowań na przeziębienie. Nie określono do tej pory, czy przyjmowanie suplementów witaminy D zmniejsza prawdopodobieństwo zachorowania.
Istnieje stare przekonanie, które głosi, że przeziębienie można "złapać" przez długotrwałe wystawienie na zimno, np. deszcz lub warunki zimowe, skąd wzięła się nazwa choroby. Mimo że przeziębienia są dolegliwością sezonową, częściej występują zimą, to jak dotąd eksperymenty nie dostarczyły dowodów na to, czy krótkotrwałe wystawienie na zimno lub bezpośrednie chłodzenie organizmu zwiększa podatność na infekcję, implikując jedynie, że sezonowość jest związana ze zmianą ludzkiego zachowania, jak np. zwiększona ilość czasu spędzonego w pomieszczeniach w bliskim sąsiedztwie innych ludzi.
Naukowcy, pracujący w Common Cold Centre w Cardiff University, zainteresowani przyczynami objawów podobnych do przeziębienia, przeprowadzili badanie w celu sprawdzenia hipotezy, która mówi, że ostre oziębianie stóp powoduje wystąpienie objawów przeziębienia. Podczas eksperymentu sprawdzano objawy przeziębienia, oceniane przez osoby podlegające badaniu i przekonanie o tym, że są przeziębione, ale nie sprawdzano, czy rozwinęła się rzeczywista infekcja dróg oddechowych. Większość osób poddanych oziębieniu odczuwała objawy przeziębienia 4 lub 5 dni po oziębieniu. Stąd wyciągnięto wniosek, że objawy przeziębienia mogą być spowodowane przez ostre oziębianie stóp. Zasugerowano kilka prawdopodobnych wyjaśnień, tj. efekt placebo lub zwężenie naczyń krwionośnych zatok przynosowych, które może prowadzić do zmniejszonej odporności, choć zaznaczono, że należy przeprowadzić dalsze badania, aby określić zależność pomiędzy pojawianiem się objawów i infekcją dróg oddechowych.
